Een verhaal

Begroeting

Als ik binnenkom zit het oude dametje netjes aangekleed in haar rolstoel aan tafel. De stoel wordt steeds groter en het dametje steeds kleiner.

‘Goeiemorgen! Ik ben het, Rita, ik hoor bij je oudste zoon P.’

Twee heldere blauwe ogen kijken me onderzoekend aan. Ik zie ze zoeken maar ze vinden geen herkenning. Mijn bestaan ligt vast in een van de omgevallen boeken uit haar boekenkast, de kast die we meestal geheugen noemen *).

‘P. kan niet komen, hij is op de fiets naar Spanje.’

‘Daar zijn het jonge jongens voor’, is het antwoord.

‘Wie zei je dat je bent?’, vraagt ze vervolgens, een beetje mompelend zodat ik het bijna niet versta.

‘Ik ben Rita! Ik ben getrouwd met je oudste zoon.’

Ergens in haar hersenen klikt een palletje tegen een ander palletje en ze glimlacht breed als ze zegt: ‘Oooo, kijk ‘ns aan, Rita!’ Ze kijkt me nu van dichtbij heel goed aan. ‘Tsjongejonge, Rita, wat ben jij oud geworden.’

‘Dat gaat vanzelf’, lach ik terug, maar het palletje is alweer los geklikt. De blauwe ogen kijken me weer vorsend en niet-herkennend aan als even tevoren.

Mompelend hoor ik haar zeggen: ‘mijn dochter was hier net nog, waar is ze toch gebleven?’

‘Ze is vast even naar het toilet’.

‘Wablief?’

‘Ze is even naar de wc.’

‘Dan komt ze zo weer’.

Kanaal

Na een tijdje gaan we wandelen. Ik duw de rolstoel naar het kanaal waarlangs ze vele uren heeft gewandeld en gefietst.

‘Wat is het mooi’, zegt ze, ‘en het groen is zo fris. Deze laan is echt mooi.’

‘Alles is laat want het is veel te koud voor de tijd van het jaar. Het is al mei.’

‘Koud is het wel, vooral mijn handen.’

‘Kijk, zie je, de brem staat prachtig in bloei.’ Ik pluk een paar takken en stop die in haar oude handen.

‘Dat voelt stevig’, hoor ik haar zeggen.

Wandelen

Alle voorbijgangers worden vriendelijk begroet met een ‘goeiendag saam’ en iedereen groet terug. Ik duw de rolstoel ondertussen het talud op en af en op en af.

‘Ik had lucht in de banden moeten doen, wat een loeizwaar ding zeg.’

Haar antwoord: ‘de lucht is grijs’.

‘Waar zijn we eigenlijk?’, vraagt ze.

‘In de Bargeres, in Emmen. Hier woonde je op de Holtingerbrink.’

‘Nee, ik woonde op de Sterrenkamp, bij m’n vader en moeder.’

‘Ach ja, dat is waar ook, sorry dat ik dat even vergat.’

‘De kastanjes staan in bloei op de Sterrenkamp, dat is zo’n mooi gezicht’.

Op dat moment lopen we onder een prachtige kastanje die in volle roderoze bloei staat. Ik slik even. Sommige boeken staan nog fier overeind.

‘Weet je ook waar P. woont?’

‘Jazeker, in Groningen. Het gaat hem goed’.

Murmelen

Af en toe klinkt er wat gemurmel. Soms buig ik me voorover om het te verstaan, maar ze lijkt daarvan te schrikken dus ik laat het mompelen maar gaan en bestaan.

Dan klinkt het gemurmel dringender. Er is een boodschap: ‘mijn voet zuigt zich vast aan mijn been’.

Haar rechtervoet blijft niet goed staan op de voetsteun en wil er iedere keer bij op het daarvoor te kleine linkerplankje.

‘Ik zet je voet even goed’.  Haar been is stijf. Het buigt amper meer mee.

We moeten naar huis, de wandeling heeft lang genoeg geduurd. Als ik binnen ben, loopt het zweet langs mijn rug van de inspanning van het duwen van de rolstoel.

Warme maaltijd

Thuis wacht de warme maaltijd. Het is een vreemde mix van ingrediënten.

‘Lekkere maaltijdsoep’, prijs ik het roodbruine prutje. De stramme handen roeren in de prut en met de lepel omgekeerd wordt keer op keer de rand schoongeveegd. Er wordt hier nog steeds niet gemorst.

Ik wil helpen maar weet niet of dat op prijs wordt gesteld. Bij wijze van hulpalternatief stuur ik de lepel. Hapje nemen, lepel afvegen, nog een keer afvegen en dan langzaam naar de mond. Het moment dat de lepel uit de prut vrij komt en de zwaai naar de mond moet worden gemaakt, is het moeilijkst. De elektrische bedrading in de hersenen hapert daar. Eenmaal in beweging gaat haar mond vanzelf open en happen, kauwen en slikken gaan helemaal goed, autonoom en natuurlijk zonder morsen.

Tien minuten later zijn er acht hapjes maaltijdsoep verorberd. Ik snap waarom dit dametje steeds ieler wordt, ze eet het dieet van een peuter.

Als het tijd is om te gaan, geef ik haar een knuffel.

Ze is er nog, dit dametje. Sterker nog, ze is.

30 mei 2013

NB: De directe familie van mijn schoonmoeder gaf toestemming voor publicatie van dit verhaal. Daar ben ik blij mee en dankbaar voor.

Noot *)

*): mijn goede vriend Huub Buijssen, die ik ken uit de tijd dat wij beide Psychologie studeerden in Nijmegen, schreef, alweer een leven geleden, een aantal heldere boekjes over dementie. Je vindt ze op zijn website onder publicaties: ‘de heldere eenvoud van dementie’ en ‘de beleving van dementie’.

Het geheugen als boeken in een boekenkast is een vondst van hem. Bij dementie vallen langzaamaan de boeken in de boekenkast om. Eerst de boeken die het laatst zijn geschreven om langzaamaan door te gaan tot uiteindelijk de boeken aan de beurt zijn die het allereerst werden geschreven.

Naschrift

Vandaag, op mijn verjaardag, belde het verpleeghuis vroeg in de middag. Het oude dametje, mijn schoonmoeder, is onverwacht overleden. Vredig, zittend in haar rolstoel, met een glimlach om haar mond.

Ik was de laatste van de naaste familie die haar zag, die zondag 26 mei. In de trein terug schreef ik dit verhaal in een klein notitieboekje. De laatste woorden, die mensen ‘raak’ vinden, zijn nu ineens veranderd. ‘Ze is’ is ineens ‘Ze was’.

Ik belde mijn man, in Frankrijk op zijn fietsje, om het hem te vertellen. Het was een emotioneel gesprek. Ik wilde hem vasthouden, maar dat kon alleen in gedachten. Het is troostrijk dat er deze week een lijntje van boven of een weggetje binnendoor liep door onze levens.

1 juni 2013