Dag 26 – Een anomalie

Huisvriend

Wij hebben een huisvriend die architect is. Zijn naam: Clemens Koemans.

Hij eet eens per week bij ons en dat gebeurt al jaren. Zo zijn wij door de jaren heen de stille getuigen geworden van zijn strijd met het ambtelijke apparaat van de gemeente Utrecht, dat zomaar, zonder verdere toelichting, brutaalweg zijn kunstwerk genaamd Folly Talk ontmantelde en weghaalde.

Op de plek van Folly Talk zou de nieuwe Prins-Clausbrug moeten verschijnen.

Dat is ook gebeurd, het is de brug die ik gemiddeld vier keer per week overfiets op weg naar mijn werk op Papendorp.

Maar de gemeente had geen rekening gehouden met de vasthoudendheid van onze huisvriend. Hij heeft net zo lang zowel het wijkbureau Kanaleneiland als de gemeentelijke afdeling voor de ruimtelijke ordening gestalkt, tot zij niets anders konden doen dan Folly Talk opnieuw laten maken en een nieuwe plaats geven.

Opening

Ik was bij de feestelijke opening van de hernieuwde Folly Talk, voor zover je van een ‘opening’ kunt spreken bij een dergelijk object. Die opening is alweer enige tijd geleden, maar kunst is voor de eeuwigheid dus een blog over Folly Talk kan nog best.

Het RTV Utrecht programma ‘U in de wijk’ besteedde er aandacht aan. Laten we eerst even kijken naar wat er werd gezegd en getoond (duur: bijna 3 minuten). De man met bril en rode das is Clemens zelf: ontwerper, bouwer en kunsthistoricus ineen.

Wat is een folly?

Om een beetje kleur te geven aan het object eerst maar eens uitleggen wat een ‘folly’ is.

Ik citeer het NRC van 24 augustus 1995:

Follies zijn de stiefkinderen van de architectuurgeschiedenis, de buitenbeentjes van de tuin- en landschapskunst: de follies. Een folly is een bouwkundige dwaasheid, een bizar en nutteloos bouwsel voor in de tuin of op het landgoed. Ze kunnen zich voordoen als torens en tempels, pagodes en paviljoens, belvedères en boerenherbergen, rotsen en grotten, kapellen of kluizenarijen en schijnruïnes – alles make believe. Ze zijn – hoe kan het ook anders – in Engeland ontstaan aan het begin van de achttiende eeuw als onderdeel van de romantische landschapsstijl; de mode waaide over naar het Europese vasteland en floreerde hier tot in de tweede helft van de vorige eeuw. En nog steeds zijn er doe-het-zelvers die hun eigen follies in elkaar knutselen.

Een folly is een anomalie (geweldig dat ik dit woord eens kan gebruiken, maar dat geheel terzijde). Het is geen kunst, noch gebouw, het is mooi noch lelijk. Een folly is een volkomen nutteloos bouwsel in de ruimte.

Folly Talk heet in de Utrechtse volksmond ook wel Kabouterpuntmuts. Je vraagt je  oprecht af hoe het komt dat Utrechters van die originele invallen hebben…

Het is wel een kabouter die de hele tijd met zijn hoofd in de grond zit. Dat is dan de verwijzing naar de cultuurhistorische lagen van vroegere bebouwing op de plaats waar nu Kanaleneiland is. Of zoiets, Clemens zou het niet mooier bij elkaar hebben kunnen bedenken. Of wacht, dat kon hij wel!

Folly Talk

“Folly Talk is een landmark voor degene die aan de westkant Utrecht binnenkomt of verlaat. Het staat als vrolijke begroeting aan de verbindingsweg tussen de afslag Kanaleneiland/Oog in Al en wordt door bewoners van het Kanaleneiland gewaardeerd; zij ervaren het kunstwerk als een positieve bijdrage aan de leefbaarheid van hun wijk.

Kunstwerk Folly Talk is een 6 m hoge, gebogen toren met gekleurde ringen die de onder het maaiveld liggende verschillende landschappen symboliseren. De folly appelleert aan de verloren gegane cultuurhistorische waarde van het Kanaleneiland. Het in 1960 aangelegde Kanaleneiland, waarvan we nu weten dat hieronder de Romeinse weg ‘de Limes’ heeft gelopen, is gebouwd op een 1,50 m opgespoten zandlaag, waarbij het oorspronkelijke landschap verdween en waarna een monotone en eenvormige wijk ontstond.

FollyTalk is een appel aan de cultuurhistorische waarden van weleer in de hoop dat deze in de toekomst wel uitgangspunt bij de stedenbouw zullen zijn.”

Bovenstaande tekst heb ik niet zelf verzonnen. De tekst staat op een website van de gemeente Utrecht waarop al haar kunstwerken worden toegelicht.

Hoe het zo gekomen is

Zoals in het begin al verteld stond Folly Talk eerst op een andere plaats in de stad. Toen de Prins-Clausbrug werd gebouwd, is de eerste Folly Talk met de grond klein gemaakt.

Er was geen rekening gehouden met het auteursrecht van Clemens. Het kunstwerk had niet zomaar vernietigd mogen worden. Hij is verhaal gaan halen bij de gemeente en deed dat vele jaren met dappere volharding.

Uiteindelijk had hij het voor elkaar dat zijn folly terug in het stratenbeeld van de stad zou komen. Hij kreeg geld om het stalen bouwwerk te laten herbouwen. Echter, met het geld kon het wel worden gemaakt, maar niet geverfd, daarvoor schoot het bedrag tekort.

Het verven heeft hij zelf georganiseerd met vrienden. De foto’s doen er verslag van.

Kanaleneiland

Als je de stad nu binnenkomt vanaf de A2 via de brug bij De Meern (Oog-in-al/Kanaleneiland) zie je Folly Talk vrolijk aan de rechterkant van de weg staan.

Als het donker is, wordt het stalen gevaarte verlicht van onderaf aan.

Bij de Folly staat een bordje met de diepere cultuur-historische betekenis ervan, maar eerlijk gezegd ben ik ervan overtuigd dat Clemens dat hele verhaal er later bij heeft verzonnen. Eerst was er die vreemde constructie met steeds kleiner wordende ringen die niet helemaal netjes op elkaar zijn gestapeld, waardoor er een kromming ontstaat, en later werden de Romeinen die ooit in de Utrechtse contreien rondliepen erbij gehaald.

Denk ik.

Kabouterpuntmuts zal het verder worst wezen.

26 juli 2018